W trakcie ostatniej wojny Polska poniosła relatywnie największe straty i szkody demograficzne spośród wszystkich państw walczących i okupowanych. III Rzesza prowadziła politykę eksterminacji wobec wszystkich obywateli II Rzeczypospolitej. Była to polityka wynaradawiania, wyniszczenia biologicznego i kulturowego, masowych wysiedleń, eksploatacji niewolniczej i przymusowej siły roboczej. Mówiąc o ofiarach mordów i prześladowań, stale operujemy jedynie liczbami, często zaokrąglonymi lub szacunkowymi, a przecież każda ofiara miała imię i nazwisko, swoją rodzinę i swoją historię i powinna doczekać się imiennego upamiętnienia. Niestety po upływie siedmiu dziesięcioleci od zakończenia II wojny światowej skala anonimowości ofiar jest ogromna, wciąż nie znamy też dokładnych liczb ani osób zamordowanych, ani poddanych różnego rodzaju represjom. 

Zebranie wszystkich możliwych do odnalezienia i pozyskania informacji o osobach, które straciły życie lub były represjonowane pod okupacją niemiecką, tyle lat po wojnie jest zadaniem niezwykle trudnym. Z drugiej strony jednak dopiero dzisiaj mamy po temu odpowiednie narzędzia – technologie cyfrowe, komputery, Internet. Na szczęście wciąż jeszcze mamy szansę zwrócić się do uczestników i świadków tamtych wydarzeń, potrzeba nam przede wszystkim społecznego zaangażowania. Spełniamy więc obowiązek, który nakłada na nas historia, jesteśmy to winni bohaterom i ofiarom, ale także naszym dzieciom, wnukom i następnym pokoleniom.

Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” – realizator Programu „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”, Instytut Pamięci Narodowej oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zapraszają wszystkie polskie i zagraniczne instytucje posiadające materiały archiwalne, bądź zajmujące się tematyką II wojny światowej i okupacji do współpracy przy realizacji tego niezwykle ważnego społecznie przedsięwzięcia.

Fundacja szuka kontaktu z osobami dysponującymi materiałami archiwalnymi, listami ofiar, księgami zmarłych, publikacjami zawierającymi spisy nazwisk obywateli II RP (wszystkich narodowości), represjonowanych w czasie II wojny światowej.

Do wzięcia udziału w programie zapraszane są też osoby prywatne – kombatanci, świadkowie historii, członkowie rodzin, w których zachowywana jest pamięć o bliskich, krewnych, przyjaciołach, znajomych lub sąsiadach, którzy zginęli lub byli represjonowani w latach II wojny światowej. Posiadane informacje można w prosty sposób przekazać do programu za pomocą specjalnej ankiety. Kwestionariusz można wypełnić online lub wydrukować bezpośrednio ze strony internetowej www.straty.pl i przesłać na adres Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie”.

Wśród Polaków mieszkających obecnie poza granicami Polski żyje jeszcze wiele osób bezpośrednio poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę, a także ich potomkowie. Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie stara się docierać do nich z informacją o programie Straty, bo przecież Polacy za granicą muszą także włączyć się do tego ogólnonarodowego projektu. Polacy w Niemczech także powinni mieć możliwość upamiętnienia losów swoich rodziców, dziadków, krewnych i znajomych. Tylko dzięki wspólnemu zaangażowaniu możemy sprawić, by ich nazwiska nie pozostały zapomniane.

Program dokumentacyjny „Straty Osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” został zainicjowany w 2006 r. przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytut Pamięci Narodowej, a jego pierwszym realizatorem był Ośrodek Karta. Od 2009 roku realizatorem kolejnych edycji programu jest Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. Celem Programu jest zebranie rozproszonych informacji o ofiarach wojny i osobach represjonowanych pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945, stworzenie i udostępnienie bazy danych umożliwiającej wyszukanie informacji o losach konkretnych osób oraz przywrócenie, w myśl zasady „każda ofiara ma swoje imię”, nazwisk możliwym dziś do zidentyfikowania ofiarom (wszystkich narodowości), które we wrześniu 1939 r. były obywatelami II Rzeczypospolitej. Powstająca baza danych udostępniona jest na portalu internetowym www.straty.pl.
Na potrzeby Programu poszukujemy danych o osobach, które zginęły w czasie wojny oraz informacji o tych, które były poddawane różnego rodzaju prześladowaniom (represjom) pod okupacją niemiecką.

W ramach Programu zbierane są dane dotyczące:
żołnierzy
jeńców wojennych
uczestników konspiracji
więźniów (obozów zagłady, obozów koncentracyjnych, gett, więzień, aresztów, obozów pracy, obozów przejściowych)
ofiar holocaustu
ofiar egzekucji i pacyfikacji
osób skazanych wyrokami sądów
robotników przymusowych
osób wysiedlonych i przesiedlonych
nieletnich ofiar wojny i okupacji
ofiar cywilnych
ofiar anonimowych
Zakładamy, że zebrane dane przyczynią się zarówno do zilustrowania topografii zbrodni nazistowskich wobec wszystkich obywateli państwa polskiego w granicach z września 1939 roku, jak również pokażą różnorodność represji niemieckich, jakim podlegali obywatele II Rzeczypospolitej w czasie wojny.

Sposób gromadzenia i opracowania danych w bazie pozwoli na ich późniejsze wykorzystywanie w celach naukowo-badawczych. Historycy będą mogli uzyskać informacje statystyczne o represjach w określonych miejscach, jak również odpowiedzi na konkretne pytania np. o osoby represjonowane na terenie danego powiatu, województwa czy miejscowości, w określonym czasie, wieku, skierowane do pracy w konkretnej miejscowości lub w określonym obozie itp.
Partnerzy Wspierający Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” to muzea i inne instytucje zajmujące się problematyką ofiar represji niemieckich z okresu II wojny światowej.

Skąd pochodzą informacje zasilające bazę Programu?
W pierwszej fazie projektu, gdy realizowała go Fundacja Ośrodka Karta, scalono największe bazy danych, rozproszone wśród archiwów, muzeów i miejsc pamięci w Polsce. Na obecnym etapie tego typu źródła danych wyczerpały się. Większość dokumentów znajduje się bowiem w wersji papierowej, w najlepszym wypadku w skanach, które trzeba przepisać tak, by stworzyć indeks represjonowanych.

Dla potrzeb Programu pozyskujemy obecnie informacje znajdujące się w dokumentach archiwalnych, opracowaniach i publikacjach zawierających listy ofiar i osób represjonowanych oraz w ankietach wypełnianych przez osoby represjonowane i ich rodziny.

Ankiety wypełniane przez osoby represjonowane i ich rodziny są ważnym źródłem informacji. Można je wypełniać w wersji papierowej lub on-line poprzez internetowy portal Programu na www.straty.pl.

W Programie współpracujemy również z partnerami zagranicznymi. Ważnym źródłem danych są zagraniczne archiwa, muzea i miejsca pamięci. Dotychczas FPNP nawiązała kontakt z ponad 1 600 tego typu instytucji. Przeszło 100 z nich już przekazało dane, które zasiliły naszą bazę. Dane dotyczące ponad 100 000 obywateli polskich – byłych robotników przymusowych i niewolniczych otrzymaliśmy od niemieckich i austriackich placówek muzealnych, miejsc pamięci obozów koncentracyjnych, archiwów państwowych, miejskich i gminnych. Nawiązaliśmy też współpracę z Instytutem Yad Vashem.

Obecnie w bazie Programu znajduje się ponad 5,5 mln rekordów. Są one porównywane i scalane, jeśli dotyczą tych samych osób. Wielokrotnie dane dotyczące represji przekazane przez różne instytucje uzupełniają się i pokazują różnorodność oraz wielość represji, jakim mogła być poddana jedna osoba. Po przeprowadzeniu pierwszej fazy identyfikacji stwierdzono, że w bazie znajdują się informacje o ponad 4 milionach osób. Już teraz, przy tej ilości danych, można dzięki niej realizować pewne projekty wydawnicze i naukowe. Baza służy także jako podstawa do tworzenia lokalnych miejsc pamięci.

Zebrane informacje o indywidualnych represjach zostały udostępnione – w zakresie, na który pozwala ustawa o ochronie danych osobowych – poprzez portal internetowy www.straty.pl. Jest on największym w Polsce ogólnodostępnym miejscem poszukiwań informacji o losach osób represjonowanych.