Po wielu miesiącach debat i narad zapadła wreszcie decyzja odnośnie terminu drugiej rundy obrad Polsko-Niemieckiego Okrągłego Stołu. Ma się ona odbyć 26. lutego 2015 w Warszawie.

Opiniotwórcze środowiska polonijne w Niemczech od dawna okazywały niezadowolenie ze sposobu realizacji Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 1991 roku. Szczególnie wiele zastrzeżeń budziła odczuwana asymetria w podejściu rządu polskiego do mniejszości niemieckiej w Polsce i rządu federalnego do Polonii w Niemczech, chociaż traktat obu tym grupom gwarantuje porównywalne prawa. W wyniku nacisków politycznych ze strony organizacji polonijnych w Niemczech doszło w 2011 roku, w 20-tą rocznicę podpisania traktatu, do pierwszego spotkania Polsko-Niemieckiego Okrągłego Stołu, który miał przełożyć traktatowe zapisy na katalog konkretnych działań.

Zasiadali przy nim przedstawieciele rządów Polski i Niemiec oraz reprezentanci mniejszości niemieckiej w Polsce i dwóch organizacji polonijnych w Niemczech: Związku Polaków w Niemczech „Rodło” oraz Konwentu Organizacji Polskich.

„Monitujemy i domagamy się realizacji szczególnie paragrafów 20 do 22, które zapisują dokładnie nasze prawa na tej samej zasadzie co mniejszości niemieckiej w Polsce.” – wyjaśnia Wiesław Lewicki, który w 2011 roku zasiadał przy okrągłym stole. „Nie jesteśmy uznani jako mniejszość, ale mamy prawa, które daje nam ten traktat, do równego traktowania. Czyli zarządzania własną kulturą, pielęgnacji języka polskiego, pielęgnacji organizacji, które do nas należą.”

Przedstawiciele Polonii przedłożyli trzy i pół roku temu listę 10 postulatów, które były przedmiotem dyskusji na pierwszym posiedzeniu Okrągłego Stołu. 12 czerwca 2011 podpisane zostało porozumienie, w którym między innymi przyjęto, że w Domu Polskim w Bochum powstanie Centrum Dokumentacji Polonii, w Berlinie utworzone zostanie Biuro Polonii prowadzone przez Konwent Organizacji Polskich, opracowana zostanie strategia nauczania języka polskiego oraz poszukiwane będą możliwości wsparcia finansowego dla polskich organizacji i ułatwienia Polonii dostępu do mediów w Niemczech.

Ocenie realizacji porozumień już nie traktatowych, a pierwszego PNOS z 2011 roku, poświęcony był w swej głównej części II. Kongres Organizacji Polskich w Niemczech, który odbył się w połowie października 2014 w Duesseldorfie.

W swoim wystąpieniu przewodniczący Związku Polaków w Niemczech Józef Malinowski odniósł się do realizacji poszczególnych punktów. Najbardziej zaawansowane jest powstawanie Centrum Dokumentacji, które jako portal internetowy Porta Polonica działa od 2013 roku. Jego oficjalną siedzibą jest aktualnie Muzeum Przemysłowe w Bochum, ponieważ władze niemieckie, finansując pracę samego Centrum, nie desygnowały środków na remont budynku Domu Polskiego. „Z naszego punktu widzenia jest to załatwienie jak na dzisiejszy dzień połowiczne” – ocenił Józef Malinowski.

Podobnie nie zadowalają go postępy w dziedzinie edukacji. Co prawda strona niemiecka, we współpracy z organizacjami polskimi w Niemczech, opracowała strategię nauczania języka polskiego w szkołach publicznych, jednak całkowicie pominięto sektor organizacji społecznych. „Chcemy wnioskować reaktywowanie pracy komisji roboczej, by opracować drugą strategię do nauki języka polskiego w organizacjach społecznych i prywatnych, działających poza systemem publicznym – z tym się wiążą nie nie tylko sprawy merytoryczne, ale oczywiście sprawy instytucjonalnej pomocy tym organizacjom” – zadeklarował Józef Malinowski. Dodać należy, że nauka języka kraju pochodzenia leży w gestii landów, zatem dopiero na tym poziomie opracowana w 2013 roku strategia będzie wprowadzana w życie, w każdym kraju związkowym według własnych możliwości, przede wszystkim finansowych. Problemem Polonii jest osiągnięcie jednolitego standardu na całym obszarze Niemiec.

Kolejnym punktem spornym w realizacji porozumienia PNOS 2011 są zasady funkcjonowania Biura Polonii w Berlinie. Związane z tym problemy omawiał podczas kongresu w Düsseldorfie Alexander Zając, przedstawiciel Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech i aktualny kierownik berlińskiego Biura. „Kłopoty mamy, ale tylko dzięki temu, że staramy się zachować swoją niezależność. Jeżeli byśmy robili to, co nam władze wykazały, pewnie byśmy tych problemów nie mieli”- ocenił. Kłopoty owe polegają na odmiennej wykładni zapisów dotyczących zakresu pracy Biura i sposobu jego finansowania.

Na liście punktów jeszcze zupełnie „nie ruszonych” znajduje się instytucjonalne finansowanie organizacji polonijnych i dostęp do mediów, utworzenie w Berlinie miejsca pamięci wszystkich Polaków – ofiar prześladowań nazistowskich, oraz odzyskanie statusu mniejszości polskiej w Niemczech i majątku tej mniejszości, skonfiskowanego w czasie II wojny światowej przez władze III Rzeszy.

„Wydaje mi się, że problem polega na tym, że mimo zapisów traktatowych strona polska z macierzyńską opieką traktuje mniejszość niemiecką, natomiast strona niemiecka jakby stara się wymigać, traktując troszeczkę Polonię niemiecką po macoszemu. I to jest chyba podstawowy problem w realizacji traktatu.” – podsumował dyskuję w Düsseldorfie Piotr Małoszewski z Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech.

„Pragniemy poinformować polityków polskich i niemieckich, że przedstawiciele stowarzyszeń polonijnych w Niemczech zebrani 17. i 18. października 2014 na II Kongresie Organizacji Polskich w Düsseldorfie, wyrazili głębokie zaniepokojenie w sprawie opieszałej i niezadawalającej nas realizacji Wspólnego Oświadczenia Okrągłego Stołu z dnia 12. czerwca 2011.” – napisali organizatorzy Kongresu w liście skierowanym w trakcie przygotowań do II tury negocjacji PNOS m. in. do premier Ewy Kopacz i kanclerz Angeli Merkel.

Na ile ten impas udało się przełamać podczas planowanych na 26. lutego rozmów mamy nadzieję dowiedzieć się na początku marca.

Grażyna Kamień-Söffker

W materiale wykorzystano m.in. nagrania z obrad II Kongresu Organizacji Polskich w Düsseldorfie, udostępnione przez Andreasa Hübscha. Artykuł jest skróconym zapisem nagrania radiowego, które posłuchać można pod adresem: http://www.radiopolenflug09.de/pdcst_grazyna.html#podcast